آشنايي با حريق
احتراق ، تركيب اكسيژن يا عامل احتراق ديگر با يك ماده قابل احتراق مي باشد كه خطرناك محسوب مي شود ،
اين واكنش شيميايي گرمازا است . در مورد برخي از مواد قابل احتراق ،واكنش مي تواند در درجه
حرارت معمول محيط اطراف بر اثر عملكرد مستقيم اكسيژن هوا يا عملكرد سريع عامل هاي ويژه رخ دهد . ولي
معمولا " چنين واكنش هايي به غير از شرايط ويژه باعث آتش سوزي نمي شوند، زيرا واكنش بسيار آهسته بوده
و حتي اگر ماده داراي قابليت هدايت گرما به طور ضعيف باشد ، گرماي توليد شده مي تواند بدون افزابش قابل
توجه در دماي ماده از بين برود.
در ابتدا ، مقدار گرماي توليد شده توسط واكنش محدود باقي مي ماند و به تدريج از بين مي رود و دماي ماده
كمي افزايش مي يابد . اگر ماده گرم ش ود ، واكنش با افزايش درجه حرارت ، سريعتر مي شود . در يك درجه
حرارت معيني كه به طبيعت ماده و عوامل متعدد ديگر بست گي دارد ، احتراق فعال تر شده و گرماي حاصل از
احتراق به گرماي منبع خارجي اضافه مي شود . دماي متعادل به سرعت افزايش يافته و زماني كه به نقطه
احتراق مي رسد ، ماده شعله ور مي ش ود. براي ايجاد احتراق بايد ماده ، گاز و بخارات آتش زا را به وسيله تبخير ،
تقطير يا واكنش شيميايي كرد. در صورتي كه اين عمل رخ ندهد، احتراق بدون شعله انجام خواهد گرفت.
- مواد قابل اشتعال :
گازي قابل اشتعال است كه در مجاورت هوا يا اكسيژن بسوزد . هيدروژن ،پروپان ، بوتان ،اتيلن ، استيلن،
علاوه بر CN و HCN هيدروژن سولفوره ، گاز ذغال سنگ و ..... از اين نوع هستند . بعضي از گازها مانند
اشتعال سمي نيز مي باشند.
مخاطرات ناشي از اشتعال مايعات بر اساس نقطه اشتعال آنها طبقه بندي مي شوند . محل نگهداري مواد
قابل اشتعال بايد كاملا " خنك باشد تا در صورت اختلاط بخار آنها با هوا احتراق ايجاد نگردد . مح ل
نگهداري بايد دور از هر منبع آتش و يا حرارت باشد.
اكسيد كننده هاي قوي بايد دور از مواد بسيار قابل اشتعال و موادي كه ممكن است خود به خود بسوزند
انبار و نگهداري شوند . هرگونه دستگاه يا انشعاب برقي در انبار مايعات فرار بايد از نوع ضد شعله بوده و در
نزديكي يا داخل انبار هيچ نوع چراغ يا شعله روباز وجود نداشته باشد.
تاسيسات انبار داري بايد داراي اتصال به زمين باشد و به طور ادواري بازرسي شوند . تعبيه وسايل هشدار
دهنده خودكار براي دود و آتش ضروري است . شير هاي كنترل و ظروف حاوي مايعات قابل اشتعال بايد به
طور مشخص علا مت گذاري و لوله ها با رنگ مناسب ( ايمني ) و علات نشان دهنده جهت جريان مايع
مشخص گردند.
مخازن محتوي مايعات قابل اشتعال بايد روي سطح شيبدار و دور از ساختمان هاي اصلي محل كار تعبيه
شوند. اگر زمين صاف باشد بايد حفاظت از راه فاصله گذاري تامين شود و دور مخازن ر ا بايد با خاكريزي كه
۱ برابر مخزن گنجايش داشته باشد محصور كرد زيرا مايعات قابل اشتعال ممكن است سرريز / حداقل ۵
شوند. منافذ خروج بخار و وسايل متوقف كننده شعله و نيز وسايل آتش نشاني خودكار يا دستي بايد فراهم
باشد و كشيدن سيگار مطلقا" ممنوع گردد.
- احتراق كامل و ناقص :
زماني احتراق كامل است كه اكسيژن كافي براي تبديل سوخت به اكسيد هاي خالص آن وجود داشته باشد .
هنگامي كه هواي موجود كافي نباشد ، فقط بخشي از ماده اكسيد شده و باقي مانده آن تجزيه مي شود و
مقدار زيادي دود ايجاد مي نمايد و منو اكسيد كربن تشكيل مي شود . دود ح اوي ذرات جامد يا مايع
مي باشد كه به طور معلق در گاز هاي محترق باقي مانده و با آنها حركت مي كنند . مقدار غلظت دود به
ذرات ماده آتش زا بستگي دارد.
در يك آ تش سوزي هميشه احتراق غير كامل است و در نتيجه دود و منواكسيد كربن تشكيل و توسعه
مي يابند كه مانع از مبارزه با آتش سوزي به علت عدم ديد كافي به واسطه دود يا ايجاد جوي سمي
مي شوند.
- پديده آتش:
زماني كه يك ج سم جامد در معرض شعله قرار مي گيرد، دماي آن افزايش يافته و به همان طور كه در قبل
ذكر شد ممكن است شعله ور شود .
امكان آتش سوزي بستگي به موارد زير دارد:
الف- طبيعت جسم جامد كه مي تواند شديدا"، به طور متعادل يا بسيار كم قابل احتراق باشد.
ب- وزن جسم جامد - واضح است كه مقدار كمي از ماده،گرماي لازم احتراق را براي پخش آتش ايجاد
نمي نمايد
ج- حالت جسم جامد - شعله ور كردن براده هاي چوب يا ورقه هاي كاغذ به وس يله كبريت ، آتش زا
مي باشد زيرا سطح وسيعي از اين مواد در معرض هوا قرار داشته و در نتيجه سرعت اكسيداسيون بيشتر
است.
د- نحوه درگيري شعله به جسم قابل اشتعال – اگر جسم جامد به صورت عمودي بر روي شعله قرار گيرد،
نسبت به حالتي كه به طور افقي بر روي شعله قرار گرفته است زودتر شعله ور خواهد شد.
- تشعشع:
در اين حالت نيازي به ايجاد تماس فيزيكي بين ماده قابل احتراق و شعله و يا ماده گداخته نيست . تماس
منابع گرمايي ازخود اشعه قابل رويت و مادون قرمزساطع مي نمايد . وقتي اين امواج با يك مانع برخورد
مي كنند انرژي خود را به آنها منتقل كرده كه اين انرژي به گرما تبديل مي شود.
- جرقه:
جرقه با دماي بالا و كافي مي تواند باعث شع له ور شدن مخلوط قابل اشتعال گاز ، بخار و يا گردو غبار و هوا
شوند. قطع يك مدار داراي انرژي توسط يك كليد يا قطع كننده مدار، خارج كردن دو شاخه از پريز برق يا
شكستگي يك هادي برق ، به وسيله تماس به شكل لغزش سيم هاي قرقره برقي يا رينگ هاي موتور جمع
كننده برق به وسيله تخليه برق بين الكترود هايي كه به ميزان قابل توجه پتانسيل دا رند همچون شمع هاي
موتورگازوييلي، آتش زن هاي روغن سوز و مواد ديگر
- احتراق خود به خود:
احتراق مي تواند در توده اي از سوخت جامد معدني ي ا آلي، در صورت گردش هوا به م يزان كافي جهت
اكسيداسيون رخ دهد . لازم به يادآوري است كه ميزان هوا بايد كمتر از ميزان لازم براي از بين بردن گرماي
توليد شده باشد. اين پديده با رطوبت سريعتر مي شود.
در مورد مواد معدني ، وجود مواد معيني چون آهن مي تواند به عنوان كاتا ليزور عمل نمايد و در مورد مواد
آلي ، فعاليت حاصل از باكتري ها عامل مهمي است.
- واكنش شيميايي:
واكنش هاي شيميايي معيني گرماي كافي براي ايجاد آتش توليد مي كنند . فسفر زرد در تماس با هوا
شعله ور مي شود.
عوامل اكس يد كننده همچون پر اكسيد هيدروژن ، كلرات ها ، پركلريت ها، بورات ها، پربورات ها و ... كه
هنگام گرم شدن ، اكسيژن ايجاد مي نمايند، به طور فعال پديده اكسيداسيون را سريع تر نموده و باعث
شعله ور شدن محصولات قابل اكسيد مي شوند . حتي در مواردي كه م نبع خارجي گرما وجود ندارد، يك
عامل اكسيد كننده مي توانديك ماده آلي را شعله ور نمايد، به خصوص اگر اين ماده داراي ذرات ريز بوده يا
در تماس با اكسيد كننده باشد . اكسيژن خالص ، به ويژه به صورت فشرده م ي تواند باعث آتش سوزي يا
انفجاردر هنگام تماس با يك ماده قابل احتراق شود . در نت يجه روغن و گر يس را هيچگاه نبايد بر روي
سيلندر ها و سوپاپ هاي اكسيژن استفاده كرد.
- پيشگيري و حفاظت در برابر آتش:
پيشگيري و حفاظت از آتش سوزي شامل همه موارد مربوط به پيشگيري ، رديابي و خاموش كردن آتش
بوده و هم حفاظت از جان انسان ها و نگهداري اموال را در بر مي گيرد. به دليل روبرو بودن با افزايش دائمي
وسايل قابل احتراق ، تشديد روش هاي پيشگيري و محافظت از آتش سوزي براي كاهش خسارات تا حد
ممكن ضروري است.
پيشگيري از آتش سوزي را نبايد مترادف با محافظت از آتش سوزي دانست ولي بايد آنرا به عنوان عاملي در
جهت جلوگيري از بروز آتش سوزي مورد بررسي قرار داد.
پيشگيري از آتش سوزي به پنج اصل اساسي بستگي دارد:
۱- پيشگيري از جراحات فردي ناشي از آتش يا دستپاچگي
۲- مهندسي حفاظت در برابر آتش سوزي
۳- بازرسي منظم و ادواري
۴- رديابي و خاموش كردن در مراحل اوليه
۵- كاهش خرابي براي محدود كردن صدمات ناشي از آتش سوزي و عمليات آتش نشاني
- رعايت نكات ايمني در برابر حريق در طرح نقشه ها:
از آنجايي كه به ه ر حال احتمال اتش سوزي وجود دارد ، يكي از اولين اصول اساسي تمام طرح ها ،
جداسازي به منظور به حداقل رساندن صدمه و آزادي عمل براي خاموش سازي موثر است . روش مناسب
براي رسيدن به اين هدف ارزيابي دقيق نقشه هاي كارگاهي است . در نقشه ها بايستي بر اساس ميزان خطر
احتمالي با توجه به نوع فعاليت ها ،تمهيدات مناسب در نظر گرفته شود.
- بازرسي هاي آتش سوزي:
بهترين زمان براي متوقف نمودن حريق ، قبل از آغاز آن مي باشد . بازرسي هاي منظم ادواري مي تواند
اطميناني براي محافظت كامل از آتش سوزي مي باشد. در بسياري از پروژه ها ،مسئوليت پي بردن و گزارش
مخاطرات آتش سوزي به كميته ايمني يا يكي از كميته هاي فرعي آن واگذار شده است عملكرد اين
كميته ها ، بازرسي درجهت پي بردن به علل عمومي آ تش سوزي از قبيل عدم م راقبت هاي اسا سي ،انبار
كردن نا مناسب مواد قابل اشتعال ، رعايت نكردن ق وانين، ممنوعيت مصرف سيگار ، انباشته شدن بيش از حد
گرد و غبار يا مواد قابل اشتعال، وسايل برقي معيوب و .... مي باشد.
بازرس هاي مربوطه بايد برنامه كاملي از تمامي مواردي كه در م دت زمان هاي منظم بازرسي مي شو ند،
داشته باشند. در برخي اماكن كه احتمال خطر زياد است بازرسي هاي روزانه ضروري است.
- تجهزات اطلاع رساني حريق:
اين تجهيزات بر دو نوع هستند:
۱- دستي : كه فرد يابنده حريق را قادر مي سازد تا به سرعت در جهت كمك خواستن به وسيله روشن
كردن يك كليد آگاهي دهنده دستي عمل كند.
۲- خودكار: كه آتش را رديابي و بدون دخالت انسان ،زنگ خطر را به صدا در مي آورد.
راههاي فرار : وجود مسير هاي فرار ( حداقل ۲ عدد ) در جهات مختلف به خصوص در ساختمان ها بسيار
توصيه شده است . ضمنا " بايستي تمامي مسير هاي فرار بدون مانع بوده و به راحتي قابل رويت باش ند.
ميزان قابل قبول براي حداكثر مسافت طي شده توسط يك فرد هنگام بروز حريق بين ۳۰ تا ۵۰ متر
مي باشد.
تعداد واحد هاي پهناي در خروجي مورد نياز به ميزان زمان معقول براي تخليه افراد بستگي دارد
۲ دقيقه مي باشد، هر چند برا ي تخليه محل هاي با خطركمتر در / .معمولا"زمان قابل قبول تخليه افراد ۵
بيشتر پروژه ها زماني تا ۴ دقيقه، معمولي به نظر مي رسد.
- مقررات پيشگيري از آتش سوزي:
قوانين پيشگيري از آتش سوزي معمولا " به وسيله كشورها و شهرها به يكي از دو شكل مقررات شامل
جزييات يا خلاصه اي از اصول اساسي مقررات پيشگيري از آتش سوزي طراحي شده است.
سازمان آتش نشاني ، اولين سازمان مجري قوانين آتش سوزي در بيشتر كشورهاست .اين سازمان داراي
مسئوليت اجراي قوان ين مربوط به پيشگيري از آتش سوزي ، ايجاد حريق عمدي ، نصب و تعمير وسايل اطفاء
حريق و در هاي خروجي ساختمان هاي عمومي است .
- آتش نشان ها:
حرفه مبارزه با آتش داراي مخاطراتي غير قابل مقايسه با ديگر حرفه هاست .اين حرفه متضمن توقعات
بسياري از ماموران است و تنها پاداش مامور ، رضايت خاطر از اين موضوع است كه توانسته با آرامش در
موقعيتي خطرناك به همنوع خود خدمت كند.
فردي كه اين حرفه را انتخاب مي كند بايد داراي شرايط جسمي و رواني خاصي باشد .از شرايط مهمتر
،هوشياري رواني،استعداد خود جوشي، سلامت جسمي،قدرت و چابكي است.
سن يك آتش نشان بايستي بين ۲۰ تا ۵۵ سال باشد . ميزان تيز بيني او بايستي مورد بررسي و تاييد بر
اساس شرايط كار قرار گيرد . اقدامات ويژه بايد ج هت اطمينان از عدم ابتلاي شخص به فشار خون و عوارض
قلبي- عروقي و تنفسي انجام پذيرد.
به جهت اينكه ماموران آتش نشاني صرفا بر اساس تجربه انتخاب نمي شوند، بايد تحت نظر يك برنامه
آموزشي جامع شامل جوانب جسمي، عملي و تئوري مبارزه با حريق قرار گيرند . تعليمات آموزشي بايد به
بخش هاي تئوري ، جسمي و عملي تقسيم شود . اين حقيقت آشكار كه روش صحيح عملكرد، ايمن ترين و
موثر ترين است بايد در تمامي زمان آموزش مورد تاكيد قرار گيرد.
در مرحله آموزش تئوري بايد آتش نشان با تئوري احتراق ، انتقال گرما،خطر آ تش سوزي، جلوگيري از
حريق، ساخت س اختمانها، هيدروليك پايه، علائم و نشانه هاي آگاه كننده و ارتباطي در زمينه آتش نشاني،
استفاده از دستگاههاي خاموش كننده آتش، دستگاههاي فواره اي و موارد استفاده و محدوديت هاي لوازم
حفاظتي شخصي آشنا شود.
در مورد آموزش جسماني در طول مدت تعليم، آتش نشان بايد سلامت جسمي عمومي بدني خود را با تاكيد
ويژه بر دست ها، ساق پاها، ران و خستگي ناپذيري ارتقاء دهد.
در آموزش عملي، آتش نشان بايد با روش هاي مبارزه با حريق آشنا شده و موارد ذيل را فرا گرفته باشد:
الف- گره ها- شامل روش هاي مختلف گره زدن مورد استفاده در عمليات مبارزه با حريق
ب- ابزار و وسايل اداره آتش نشاني و روش هاي صحيح استفاده از آنها
ج- مراقبت صحيح ، جمع كردن و جلوگيري از صدمه به شلنگهاي آتش نشاني
د- روش هاي خاموش كردن حريق و انتخاب صحيح ماده خاموش كننده
ه- اصول اساسي شناسايي جهات و مسير آتش سوزي
و- آشنايي با تما م انواع ابزار هاي به كار گرفته براي ورود به محل ، همراه با تاكيد بر آثار ناشي از استفاده و
محدوديت آنها
ز- عمليات استاندارد و عادي مبازه با حريق ( كشيدن شلنگ آب آتش نشاني، تعوض شلنگ هاي فرسوده،
كار با سر لوله ها، تلمبه زدن آب، كار با كف، استفاده از نردبان، نجات افراد و ...)
ح- آشنايي عملي با دود - اين كار باعث افزايش اعتماد به نفس لازم براي برتري و غلبه بر ترس ذاتي فرد و
اضطراب از دود و شعله را مي دهد.
ط- عمليات تهويه هوا و نجات - اين مورد در عمليات آتش سوزي بسيار حياتي است . آتش نشان بايد از
اهميت تهويه هوا د ر عمليات خاموش سازي، مهار آتش و ممانعت از توسعه آن و نيز جلوگيري از انفجار دود
آگاه شود . فنون عمليات جست و جو و نجات بايد به شكلي فراگرفته شود كه آتش نشان قادر به شناسايي
مكان و دور كردن افراد بيهوش و يا گير افتاده باشد.
ي- مواد باقيمانده حريق و جدا كردن آ نها – حفاظت از مواد در هنگام حريق امري الزامي است . يك
آتش نشان بايد در مورد روش هاي مناسب دور كردن آب اضافي، استفاده از روكش هاي برزنتي و كاهش
صدمه غير ضروري تعليم يابد . وي همچنين بايد آموزش صحيح جداسازي براي جلوگيري از اشتعال مجدد
آنها را ديده باشد.
ك- كمك هاي اوليه – يك آتش نشان بايد داراي صلاحيت كافي و لازم براي كمك هاي اوليه باشد تا
بتواند با بسياري از وضعيت هاي اضطراري برخورد مناسب نمايد . وي بايد با روش تنفس مصنوعي، ماساژ
قلبي و مراقبت و حمل و نقل افراد مجروح آشنا باشد.
ل- وسايل حفاظت از تنفس - يك آتش نشان بايد در اين زمينه نيز متبحر باشد . برخي مواقع زندگي يك
آتش نشان به استفاده صحيح و شرايط وسيله تنفسي بستگي دارد.
- مخاطرات:
بيماري هاي دستگاه تنفسي و قلبي، عوارض اصلي شايع در ميان آتش نشان ها است . از مامور آتش نشاني
انتظار مي رود كه در هر شرايطي ع مليات خود را انجام دهد . به همين دليل و با توجه به اين حقيقت كه
انسان خدمت به همنوع را بالاتر از ايمني خود قرار دهد، باعث شده كه درصد مجروح شدن مامورين
آتش نشاني نسبت به ساير حرفه ها بالاتر باشد . جراحات ماموران آتش نشاني متنوع است، ولي اساسي ترين
آنها در رفتگي، پيچ خوردگي، بي حالي و تنفس دود، بريدگي، خراشدگي و سوختگي است.
براي پيشگيري از حوادثي چون بيماري هاي مربوط به كار و حرفه سه نكته اساسي بايد رعايت شود : تعليم
و آموزش، مهندسي و اجرا ، بررسي و تجزيه و تحليل حوادث تعيين كننده
هر پروژه بايد داراي امكانا تي براي جلوگيري از انفجار و آتش سوزي باشدو عملياتي منظم و با اطمينان اجرا
نمايد. اين امكانات در واقع براي هر پروژه مشابه نميباشد ولي همگي داراي هدف مشابه مي باشد . اين هدف
جلوگيري از صدمه ديدن نيروها و امكانات پروژه است
براي خاموش كردن آتش، بايد يكي از سه ج زء تركيبي يعني سوخت، گرما يا اكسيژن را دور نمود (مثلث
حريق) . كاهش غلظت هر يك از اجزاء تركيبي به حد مطلوب نيز باعث پيشگيري يا خاموشي حريق
مي شود.
در اكثر پروژه ها مي توان از چهار روش حفاظتي استفاده نمود:
- دستگاههاي مبارزه با آتش : كه مي توان به شير هاي هيدرانت با سيستم لوله كشي اشاره نمود . در
ضمن وجود دستگاههاي پرتابل خاموش كننده نيز ضروري است
- دستگاههاي خاموش كننده و بهره گ يرنده از هوا براي خاموش سازي : اين نوع دستگاهها مي تواند به
وسيله كاهش دماي ماده سوخت ي به زير دماي احتراق آن، آتش را مهار و خاموش نماي د. هنگام استفاده
از آب، از طريق فواره كه قطرات بسيار ريز آب توليد مي كند، آب خارج مي شود . قطرات آب به سمت
گرمترين بخش آتش كه در آنجا آب بخار مي شود، هدايت و در نتيجه از حرارت آتش كاسته و خاموش
مي شود. هنگامي كه بخار، نيتروژن يا دي اكسيد كربن مورد استفاده هستند، روش خاموش سازي يكي
از طرق پوشاندن مي باشد، هوا از آتش دور نگه داشته مي شودتا زماني كه مقدار اكسيژن حاضر به زير
مقدار لازم براي احتراق برسد.
- دستگاههاي فرعي كه مسير انرژي مورد استفاده را در مواقع آتش سوزي عوض مي نمايد.
- دستگاههاي قطع كننده : اين دستگاهه ا جهت كاهش، حذف و يا پايش صدمه به پروژه و نيروها در
صورتي كه ساير عمكرد هاي جلوگيري كننده نا موفق بوده باشد، مورد استفاده قرار مي گيرند.
- آتش و وسايل آتش نشاني در پروژه:
وسايل اطفاء حريق ثابت : اين وسايل انواع آبي مانند فواره هاي خودكار، شيرهاي آتش نشاني، ل وله هاي
قائم آب ، شلنگ ها ،سيستم هاي ثابت پاشنده آب، و دستگاههاي لوله اي مخصوص براي مواد شيميايي
خشك، دي اكسيد كربن و ... مي باشند.
محيط هايي مانند تانكر هاي نگهداري كننده مايعات قابل احتراق يا تجهيزات و لوازم الكتريكي دستگاههاي
ثابت را بايد با وسايل قابل حمل خاموش كننده تكميل نمود . در صورت استفاده صحيح ، اين وسايل اغلب از
پيشرفت آتش هاي كوچك جلوگيري نموده و همچنين مي توانند وسيله سريعي براي خاموش كردن آن در
مراحل اوليه باشندكه در اين صورت نيازي به راه اندازي دستگاههاي فواره اي نمي باشد.
دستگاههاي فواره اي : اين سيستم ه ا براي خاموش كردن يا كنترل عملي انواع شناخته شده آتش در
تمامي مواد مورد استفاده امروزي طراحي شده اند . اين امر مهمي است كه براي هر مورد خطر مشخص از
وسيله مناسب آن استفاده شود.
عناوين " حفاظت فواره اي " ، " وسايل نصب شده فواره اي " و " دستگاههاي ف واره اي" معمولا " مشخص
كننده تركيبي از آلات خارج كننده آب ( فواره ها ) ، يك يا چند منبع از آب تحت فشار، وسايل هدايت
كننده جريان آب (دريچه ها ) ، لوله كشي براي رساندن آب به وسايل خارج كننده و لوازم امدادي همچون
زنگ اخبار و ديگر ابزار مي باشد
فواره هاي خودكار پ ر استفاده ترين دستگاههاي ثابت خاموش كننده آتش سوزي مي باشند . اين دستگاهها
بسيار ساده بوده و به حدي موثر بودن آنها اثبات شده كه بيشتر مهندسان حريق آنها را به عنوان مهمترين
انواع وسايل مبارزه با حريق مورد بررسي قرار مي دهند.
پمپ آب پاش : اين وسيله براي تمامي انواع آتش ها هنگامي كه خطر واكنش شيميايي بين آب و ماده
سوختي در حال سوختن نباشد موثر است . تعيين نوع دستگاه و پاشنده آب مورد نياز متناسب با طبيعت
خطر و هدفي است كه براي آن حفاظت انجام مي گيرد.
مواد شيميايي خشك : اين مواد به عنوان يك عامل خاموش كننده موثر در مورد مايعات قابل اشتعال و در
بعضي انواع معمولي قابل احتراق و وسايل الكتريكي با توجه به نوع ماده شيميايي مورد استفاده شناخته اند.
دستگاههاي خاموش كننده مواد شيميايي خشك مي توانند در وضعيت هايي كه خاموش سازي سريع مورد
نظر بوده و منابع دوباره شعله ور كننده موجود نباشد مورد استفاده قرار مي گيرند.
چون مواد شيميايي خشك از نظر الكتريكي غير هادي هستند، دستگاههاي خاموش كننده اي را كه از اين
مواد استفاده مي كنند مي توان بر روي وسيله الكتريكي كه در معرض حريق هاي ناشي ازمايعات قابل
اشتعال است مانند ترانسفورمرهاي پر شده از روغن و قطع كننده مدار الكتريكي مورد استفاده قرار داد . با
اين حال استفاده از اين مواد براي وسايل الكتريكي ظريف همچون صفحه كليد برق ،تلفن و رايانه پيشنهاد
نمي شود.
دي اكسيد كربن : اين ماده را مي توان براي خاموش نمودن حريق تمامي مواد قابل احتراق، به غير از تعداد
كمي از فلزات فعال و ه يدروكسيد هاي فلزي و موادي كه حاوي اكسيژن هستند مانند نيترات سلولز به كار
برد. با اين حال استفاده اصلي اين ماده در خاموش كردن آتش هاي ناشي از مايعات قابل اشتعال مي باشد
زيرا مي تواند بالاي سطح مايع يك اتمسفر موقتي ساكن را تشكيل ب دهد. به علت اينكه اين ماده عايق
مي باشد آنرا هميشه مي توان براي محافظت از وسايل الكتريكي مورد استفاده قرار داد.
دي اكسيد كر بن هيچگونه صدمه ايي يه وسايل و مواد مورد استفاده وارد نمي كند و چون هيچگونه رسوب
جامد يا مايع از آن براي پاكيزه نمودن باقي نمي مان د، ميزان صدمه و زمان تلف شده پس از آتش سوزي
حداقل مي باشد.
اين ماده از لحاظ داشتن فشار لازم براي خارج شدن از ميان لوله و سر تلمبه داراي مزيت است و به دليل
خاصيت گازي قادر است به تمامي محل هاي خطر رسوخ كرده و گسترش يابد . خاصيت اصلي كه استفاده
دي اكسيد كربن را محدود مي كند، توان اندك خنك كنندگي آن در مقايسه با آب مي باشد.
كف : مقدار مورد نياز كف براي اطفاء حريق بر اساس شرايط متفاوت به طور كلي تغير مي كند . در صورت
آتش سوزي درون تانكر هاي كوچك حاوي مايعات قابل اشتعال داخل ساختمان ، كفي كه قادر به پوشاندن
سطح مايع به عمق چند اينچ باشد مي تواند كافي باشد.
به طور كلي چهار عامل متغير ، مشخص كننده مقدار مواد توليد كننده كف مورد نياز براي جلوگيري از يك
خطر ويژه مي باشد:
۱- ميزان مورد مصرف
۲- ميزان سطحي كه بايد محافظت شود
۳- وجود هر گونه مانع در مسير پخش كف بر روي سطح مواد در حال سوختن
۴- مدت زماني كه كف بايد براي خاموش سازي آتش بر روي آن نگهداري شود.
دو عامل وابسته ديگر هم وجود دارد كه عبارتنداز:
الف- قرار دادن صحيح وسايل ثابت خارج كننده كف يا مهارت فردي كه با كپسول هاي قابل حمل كار
مي كند.
ب- كيفيت كف براي بسياري از خسارات ناش ي از آتش محافظت شده به وسيله خروجي هاي ثابت كف ،
دستگاه تامين و جريان كف مورد لزوم بايد فراهم شود.
دو روش براي توليد كف وجود دارد:
۱- روش كف مكانيكي (حاوي هوا) : نخست به وسيله مخلوط كردن مايع غليظ كف و آب به نسبت مناسب
و سپس وارد كردن هوا به درون و در آخر مخلوط نمودن هوا و محلول حاصل مي شود.
چهار روش اساسي براي توليد كف مكانيكي وجود دارد:
الف- دستگاههاي خارج كننده هوا از سر لوله ها و نازل ها
ب- پمپ هاي خطي انتقال كف
ج- دستگاههاي خطي خارج كننده هوا
د- كمپرسور هاي هواي خطي
۲- روش كف شيميايي : دستگاههاي كف شيميايي به تدريج جاي خود را به دستگاههاي كف مكانيكي
داده اند. چهار نوع اساسي از وسايل براي توليد كف شيميايي عبارتند از : واحد هاي خود محتوا، توليد
كننده هاي سربسته، توليد كننده هاي قيفي و دستگاههاي حاوي محلول انبار شده
- خاموش كننده هاي قابل حمل:
يك خاموش كننده قابل حمل طوري طراحي شده كه خروج هر مقدار عامل خاموش سازي محتوي خود را
بر طبق ميل و نظر فرد عامل انجام مي دهد. استفاده موفقيت آميز از اين خاموش كننده ها بستگي به موارد
زير دارد:
۱- انتخاب مناسب خاموش كننده با توجه به نوع آتش
۲- اطلاع از روش هاي صحيح پاشش مواد خاموش كننده بر روي آتش
۳- كفايت مقدار ماده خاموش كننده با توجه به وسعت آتش سوزي
۴- عملكرد مناسب دستگاه خاموش كننده كه به طرح و ساخت آن و نحوه نگهداري و تعمير به موقع
بستگي دارد.
- نسبت استفاده از خاموش كننده ها در انواع آتش سوزي ها:
از نظر استفاده صحيح از آت ش خاموش ك ن ها براي انواع آتش ها ، آنها را مي توان به چهار نوع زير طبقه
بندي كرد:
الف) آتش هاي ناشي از مواد قابل احتراق عادي ( چوب- پارچه - كاغذ - لاستيك - پلاستيك ها و ... ) كه بر
جذب گرما ( خنك كنندگي ) با آب ، محلول هاي آبي ،يا آثار پوشش دهي به وسيله بعضي مواد شميايي
خشك نياز دارند كه باعث تعويق احتراق هستند.
ب) آتش هاي ناشي از مايعات قابل اشتعال و احتراق كه در اين موارد خاموش كردن حريق به وسيله دور
نمودن اكسيژن، جلوگيري از آزاد شدن گازهاي قابل احتراق يا قطع واكنش زنجيره اي احتراق به آساني
انجام مي گيرد.
ج) آتش هاي ناش ي از تجهيزات الكتريكي باردار، زماني كه ايمني فرد عامل، نياز به استفاده از وسايل
خاموش كننده غير هادي از نظر الكتريكي دارد . هنگامي كه وسيله الكتريكي غير باردار مي شود، امكان
استفاده از آتش خاموش كن هاي نوع الف و يا ب امكان مي يابد.
د) آتش هاي ناشي از بعضي ف لزات قابل احتراق همچون منيزيم، تيتانيوم، زيركونيوم، سديم، پتاسيم و غيره
كه نياز به يك خاموش كننده گرماگير دارد كه غير قابل تركيب با فلز مشتعل باشد.
- انتخاب خاموش كننده ها:
انتخاب بهترين خاموش كننده قابل حمل براي هر وضع خاص بستگي به عوامل زير دارد:
۱- طبيعت مواد قابل احتراق
۲- ميزان شدت و سرعت گسترش
۳- تناسب ميزان تاثير خاموش كننده با خطر
۴- سهولت استفاده از خاموش كننده
۵- تعداد افراد آموزش ديده و كار آزموده
۶- درجه حرارت محيط، باد و رطوبت
۷- تناسب آتش خاموش كن با شرايط فيزيكي محيط
۸- هرگونه واكنش شيميايي زيان آور پيش بيني شده بين عامل خاموش كننده و مواد مشتعل
۹- هرگونه توجه به سلامت و ايمني كار
۱۰ -ضرورت نگهداري مطلوب و تعمير به موقع آتش خاموش كن ها
- توزيع خاموش كننده ها:
هنگام آتش سوزي قاعدتا " فردي بايد براي برداشتن خاموش كننده مسافتي را طي كند و براي شروع
عمليات اطفاء به سمت حريق باز گردد . اين نكته به " زمان" با تعداد ثانيه ها يا دقايق آن اشاره ضمني دارد
كه اصولا " با "مسافت طي شده " مشخص مي شود .گاهي اوقات مثلا " هنگام جوشكاري آتش خاموش كن در
دسترس قرار داده مي شود ولي اغلب اوقات آنها را با محاسبه احتمالي عملياتي در محل مناسب قرار
مي دهند زيرا اين حقيقت را بايد تشخيص داد كه محل وقوع آتش سوزي را معمولا " از قبل نمي توان
شناخت.
مسافت طي شده را نمي توان بر روي يك خط راست محاسبه نمود بلكه مسافت حقيقي طي شده مسافتي
است كه توسط استفاده كننده از خاموش كننده طي مي شود . در نتيجه، مسافت و مس ير به وسيله ديواره
هاي جدا كننده، محل درها، راهروها، توده مواد انبار شده، دستگاهها و غيره تحت تاثير قرار مي گيرند.
- عملكرد و استفاده از خاموش كننده ها:
روش كار اغلب خاموش كننده ها با توجه به نوع طرح آنها مشخص مي شود . در ضمن برچسب روي آ نها
محتوي دستور هاي عم لياتي ساده اي است كه مطمئنا" هر فردي مي تواند در كمترين زمان از آن استفاده
نمايد. برخي خاموش كننده ها ظاهرا " به هم شبيه هستند، ولي به طور متفاوتي مورد استفاده و عمل قرار
مي گيرند.
اغلب خاموش كننده هاي دستي را مي توان به راحتي در حالت رو به بالا به سمت آتش حمل نمود . مدت
خارج شدن كامل مواد خاموش كننده از نوع دستي ممكن است ۸ ثانيه باشد در حالي كه براي نوع چرخدار
تا حداكثر ۳ دقيقه طول مي كشد.
- طريقه استفاده:
اطلاعات در مورد نوع خاموش كننده دليلي بر بيشترين تاثير موقع استفاده از آن نمي باشد .هر خاموش
كننده را براي سهولت بكارگيري موثر طراحي كرده اند ولي عوامل اساسي زير در موقع كارگيري مطرح
مي شوند:
الف- شناسايي وسيله به عنوان يك خاموش كننده
ب- انتخاب و تناسب يك خاموش كننده با توجه به شرايط حريق موجود
ج- حمل و نقل خاموش كننده به سمت حريق
د- به كار گيري خاموش كننده
ه- پاشش مواد خاموش كننده بر روي آتش
- بازرسي و مراقبت از خاموش كننده ها:
هنگامي كه آتش خاموش كننده ها در محلي نصب مي شوند، وظيفه نگهداري و آماده به كار بودن آنها
امري الزامي است. براي پاسخگوي به اين مسئوليت بايد برنامه اي براي موارد زير تهيه گردد:
۱- بازرسي ادواري از هر خاموش كننده
۲- مراقبت موثر از خاموش كننده
۳- شارژ مجدد پس از خالي شدن و يا هر استفاده
۴- آزمايش هيدرواستاتيك براساس استانداردها